قرارداد هوشمند ابزاری نوین است که فرآیند انجام معاملات دربردارنده تراکنش مالی را ساده‌تر می‌سازد. با قرارداد هوشمند امکان انجام تراکنش‌ بدون نیاز به واسطه و طرف سوم فراهم می‌شود.قراردادهای هوشمند بر بسترفناوری بلاکچین اجرا می‌شوند و امکان خودکارسازی فرآیندهای مربوط به اجرای قرارداد را مهیا می‌کنند. در این میان، پلتفرم اتریوم سبب شده تهیه قراردادهای هوشمند و اجرای آن برای کاربران از سراسر دنیا ساده‌تر شود.

اشیای قراردادهای هوشمند

اساسا هر قرارداد هوشمند از سه بخش اساسی تشکیل شده است که به آنها اشیای آن قرارداد هوشمند گفته می‌شود.

• امضا کنندگان هستند: در هر قرارداد باید دو یا چند طرف وجود داشته باشد تا قرارداد مابین آن‌ها منعقد شود. امضاکنندگان با توافق بر سر مفاد قرارداد ابتدا آن را تأیید کرد و سپس درزمانی که شرایط قرارداد به‌طور کامل احصا شد یک‌بار دیگر امضاکنندگان اتمام قرارداد را تأیید کرده و قرارداد تکمیل می‌شود.
• موضوع توافق است: موضوع توافق تنها می‌تواند یک شیء (object) باشد که در محیط قرارداد هوشمند وجود دارد. همچنین قرارداد هوشمند باید دسترسی بدون مانع و مستقیم به شی‌ء موردتوافق را داشته باشد. مثلاً اگر قرار است درازای قراردادی، یک اپلیکیشن به فرد تحویل داده شود. شبکه قرارداد هوشمند باید به فایل اپلیکیشن دسترسی داشته باشد.
• شرایط توافق است: هر قرارداد باید شرایط خاصی را دربربگیرد. این شرایط باید به‌صورت ریاضی به‌طور کامل نوشته‌شده و با یک‌زبان برنامه‌نویسی که مخصوص قرارداد هوشمند است، توصیف شود. این شرایط شامل الزامات طرفین قرارداد و همین‌طور پاداش‌ها، تنبیهات و سایر شرایط موجود در قرارداد است.

قراردادهای هوشمند چگونه کار می‌کنند؟

یک قرارداد هوشمند می‌تواند توسط هر کسی در بلاک‌چین ایجاد و به کار گرفته شود. کد آن‌ها شفاف و قابل تایید عمومی است، به این معنی که هر طرف علاقه‌مند می‌تواند دقیقا ببیند که وقتی یک قرارداد هوشمند دارایی‌های دیجیتال را دریافت می‌کند چه منطقی دنبال می‌کند. 

قراردادهای هوشمند به زبان‌های برنامه‌ نویسی مختلفی (‌از جمله سالیدیتی، وب اسمبلی و میکلسون)‌ نوشته می‌شوند. هر کامپیوتر در شبکه (‌یا “نود”) ‌یک کپی از تمام قراردادهای هوشمند موجود و وضعیت فعلی آن‌ها در کنار بلاک‌چین و داده‌‌های معامله را ذخیره می‌کند. 

هنگامی که یک قرارداد هوشمند وجوه را از یک کاربر دریافت می‌کند، کد آن توسط تمامی نودها در شبکه به منظور رسیدن به توافق و جریان حاصل از ارزش اجرا می‌شود. 

این همان چیزی است که قراردادهای هوشمند را قادر می‌سازد تا به طور ایمن بدون هیچ قدرت مرکزی اداره شوند، حتی زمانی که کاربران معاملات مالی پیچیده‌ای با نهادهای ناشناخته انجام می‌دهند. 

بررسی مزایا و کاربردهای قراردادهای هوشمند(Smart Contracts)

مزایای قرارداد هوشمند

در بیشتر خریدها و پرداخت‌های روزمره عنصر اعتماد نقشی کلیدی ایفا می‌کند. این اعتماد تا حد زیادی ریشه در شفافیت ساز و کارها دارد. این شفافیت، در مورد بسیاری از ساز و کارهای جدید از جمله فروشگاه‌های اینترنتی، وبسایت‌های بازی و سرگرمی، سامانه‌های انتخاباتی و مواردی مانند این بسیار کمتر از ساز و کارهای شناخته شده و قدیمی است.

قرارداد هوشمند راه بسیار ایمن و شفافی برای این نوع از ساز و کارهای جدید عرضه می‌کند. در مجموع تکنولوژی بلاکچین و قراردادهای هوشمند مجموعه‌ای از مزایا در اختیار کاربران قرار می‌دهند که در ادامه معرفی می‌شوند.

شفافیت

شرایط و مفاد قرارداد در این قراردادها برای هر دو طرف بسیار شفاف هستند. علاوه بر این، از آنجا که اجرای قرارداد هوشمند مستلزم وارد کردن برخی موارد خاص می‌شود، کاربران به صورت مستقیم مواردی که روی آنها یا طرف دیگر می‌توانند تاثیر بگذارند را تائید می‌کنند.

امنیت

قراردادهای هوشمند رمزگذاری شده‌اند و بین گره‌ها در شبکه توزیع می‌شوند. این موضوع تضمین می‌کند که بدون اجازه شما، داده‌ها نه از بین می‌روند و نه تغییر می‌کنند.

هزینه پایین و سرعت زیاد

این قراردادها به‌طور خودکار اجرا می‌شوند و نیاز به واسطه و شخص ثالث را از بین می‌برند. در این صورت معامله با سرعت بیش‌تری انجام می‌گردد و با خود فرد یا شرکت در ارتباط هستید که البته این موضوع تجارت را بیش‌تر از قبل شفاف می‌کند.

تنوع بسیار

طیف گسترده‌ای از قراردادهای هوشمند وجود دارد که می‌توانید یکی از آن‌ها را انتخاب کرده و بر اساس نیاز خود، بخشی از بندهای آن را تغییر دهید. این تغییرات نیز به کمک برنامه‌نویسان خبره انجام می‌گیرند و مانند یک صفحه خالی می‌مانند. شما می‌توانید هر توافقی را به اجرا دربیاورید.

دقت

از آنجا که این پلتفرم‌ها خودشان هم در اصل فقط کدهای کامپیوتری هستند که در آنها همه چیز از پیش تعریف شده است، احتمال خطای انسانی در آنها اگر نه غیر ممکن، که به حداقل رسیده است. در نتیجه دقت بالا و کاملا فارغ از خطای انسانی بودن از جمله مزایای دیگر قراردادهای هوشمند محسوب می‌شود.

استاندارد‌ سازی

امروزه طیف گسترده‌ای از انواع مختلف قراردادهای هوشمند وجود دارند. شما می‌توانید یکی از آنها را انتخاب کنید و با توجه به نیاز خود آن را تغییر دهید.

استقلال

قراردادهای هوشمند، نیاز به واسطه را از بین می‌برد و در اصل کنترل کامل توافقنامه را به شما می‌دهد.

کارایی

با استفاده از قراردادهای هوشمند، در وقت‌تان هم صرفه‌جویی می‌کنید و دیگر نیازی به ثبت انبوهی از اسناد کاغذی، ارسال یا انتقال آنها به مکان‌های خاص ندارید.

اعتماد

اصلی‌ترین و مهم‌ترین مزیت قرارداد هوشمند امکان انجام معامله بدون نیاز به اعتماد به طرف معامله است. این قراردادها هنگامی که به عنوان روش پرداخت مورد استفاده قرار می‌گیرند، شرایط معامله و مراحل آن را به عنوان شرایط قرارداد تعریف می‌کنند. برای مثال در یک قرارداد خرید خانه مواردی مثل بیعانه، نحوه پرداخت مبلغ، نحوه انتقال مدارک و اسناد مالکیت و همچنین زمان تخلیه خانه و تحویل آن به سادگی قابل تعریف هستند.

کاربرد قرارداد هوشمند

با توجه به ویژگی‌هایی که در بالا به عنوان مزایای این قراردادها معرفی شد، می‌توان حدس زد که این نوع قراردادها بیشتر در جاهایی که نیاز به شفافیت زیادی وجود دارد کاربرد داشته باشند. با توجه به ویژگی شفافیت کاملی که تکنولوژی بلاکچین عرضه می‌کند، این نوع قراردادها به ویژه در زمینه‌های زیر کاربرد دارند. در حال حاضر انواع مختلفی از پروژه‌ها در هر یک از این زمینه‌ها در حال توسعه است.

خدمات مختلف بیمه

قراردادهای هوشمند این امکان را به سازمان‌های ارائه‌دهنده‌‌ی بیمه می‌دهند تا براساس توافقی که فرد هم آن را امضا کرده، در صورت وقوع آتش‌سوزی، تصادف و دیگر سوانح مبلغ مورد نظر به‌صورت خودکار پرداخت شود و از حجم دردسرها کاسته گردد.

دولت ها

برای دولت‌ها، قراردادهای هوشمندی که در بلاک‌چین اجرا می‌شوند، می‌توانند سیستم‌های رأی دهی را کاملاً بی‌نیار از اعتماد و بسیار امن‌تر کنند.

برنامه‌هایی مانند FollowMyVote از قراردادهای هوشمند و فناوری بلاکچین برای محافظت از آرا در برابر تقلب استفاده می‌کنند. وقتی تراکنش رأی گیری در بلاکچین نوشته می‌شود، نمی‌توان آن را تغییر داد. وقتی رأی گیری تمام شد، قرارداد هوشمند توکن را به آدرسی ارسال می‌کند که نشان‌دهنده برنده رأی است.

به این ترتیب، رای‌گیری همیشه عادلانه است، به این معنی که برنده همیشه درست است.

لجستیک (حمل‌ونقل)

 زنجیره تامین دربردارنده بخش‌های مختلف است. هر بخش باید از بخش قبلی خود تائیدیه بگیرد تا مفاد قرارداد همکاریش قابل اجرا شود. قراردادهای هوشمند همچنین امکان شفافیت بیشتر در بندهای قرارداد و نیز جلوگیری از کلاهبرداری را نیز فراهم می‌سازند.

سامانه‌های خدمات سلامت

یکی دیگر از حوزه‌هایی که با اطلاعات حساس کاربران سر و کار دارد سامانه‌های سلامتی است. این سامانه‌ها می‌توانند از قراردادهای هوشمند برای ثبت و انتقال ایمن اطلاعات کاربران استفاده کنند. پیش از این هم در زمینه خدمات پزشکی از این تکنولوژی استفاده شده است. از آنجا که اطلاعات سلامتی از اهمیت بالایی برخوردار هستند، در حال حاضر چندین پروژه برای کاربردی سازی بلاکچین در این صنعت وجود دارد.

هدف اصلی از این کار ایجاد پایگاه‌های داده‌ اطلاعات پزشکی به شکلی است که از هر نقطه از جهان قابل دسترسی باشند. به این ترتیب کاربر در هر جای جهان که نیاز به خدمات پزشکی داشته باشد، پرونده کامل پزشکی خود را در اختیار خواهد داشت.

عرضه اولیه کوین

عرضه اولیه کوین به پروژه‌های قرارداد هوشمندی گفته می‌شود که برای انجام فعالیت‌های مرتبط با بلاکچین تامین مالی جمعی می‌کنند. بسیاری از برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps) همراه با یک توکن عرضه می‌شوند. به عبارت دیگر کاربر برای استفاده از آنها لازم است هزینه‌ای به بلاکچین پرداخت کند. این برنامه‌های غیرمتمرکز می‌توانند از طریق عرضه اولیه کوین تامین مالی کنند.

کاربرانی که این کوین‌ها را می‌خرند هنگامی که پروژه عملیاتی شد می‌توانند به سادگی به آن دسترسی داشته باشند. همچنین، اگر پروژه بتواند محبوبیت بیشتری به دست بیاورد و مردم بیشتری به آن علاقمند شوند، ارزش این توکن یا کوین‌ها افزایش پیدا می‌کند. به این ترتیب پروژه‌های مرتبط با این نوع قراردادها می‌توانند از امکاناتی مثل ایجاد توکن برای افزایش سرمایه و شروع فعالیت استفاده کنند.

مدیریت کسب‌وکار

مشاغل می‌توانند به شکل زیادی از قراردادهای هوشمند بهره‌مند شوند. آن‌ها می‌توانند به جای پرداخت حقوق به کارمندان برای اجرای حقوق و دستمزد، از قراردادهای هوشمند استفاده کنند.

مشاغل فقط می‌توانند یک قرارداد هوشمند تنظیم کنند که می‌گوید وقتی تاریخ مشخصی فرا می‌رسد، کارگران دستمزد خود را دریافت کنند. این بدان معناست که جان همیشه به موقع حقوق خود را دریافت می‌کند و هیچ وقت دستمزد کمتری دریافت نخواهد کرد.

مزایای این موضوع برای کارفرما هم به این دلیل است که همه کارها خودکار است و باعث صرفه جویی در وقت و هزینه آنها می‌شود.

افزایش سود دهی برای مشاوران املاک

مشاورین املاک یا آن‌هایی که می‌خواهند ساختمان خود را به فروش برسانند، باید کلی تبلیغ کنند و تازه در بیش‌تر موقعیت‌ها با یاری واسطه‌ها معامله را انجام دهند. قراردادهای هوشمند در این زمینه سود دهی شما را بالاتر می‌برند. واسطه‌ها می‌توانند برداشته شوند و بندهای توافق بین خریدار و فروشنده به‌طور خودکار اجرا شوند. این طوری شما راضی خواهید ماند و مطمئن می‌شوید که مبلغ مورد نظر به حساب‌تان واریز می‌شود.

محدودیت‌های قراردادهای هوشمند چیست؟

عامل انسانی

کدها در قرارداد هوشمند توسط انسان نوشته می‌شود و انسان نیز ممکن است اشتباه کند! اگر قرارداد هوشمند بر روی بلاک‌چین قرار گیرد، دیگر نمی‌توان آن را تغییر داد. یکی از معروف‌ترین اشتباهات انسانی درباره قراردادهای هوشمند برای The DAO روی داد. اشتباه برنامه‌نویسان در نوشتن این کد برای کاربران گران تمام شد و برخی هکرها توانستند از اشتباه موجود در آن سوءاستفاده کرده و حدود ۶۰ میلیون دلار را سرقت کنند.

دشواری در تغییر

به عنوان نمونه می‌توان پروژه DAO در اتریوم را نام برد. وجود یک مشکل امنیتی در کد قرارداد DAO باعث شد تا بیش از ۵۰ میلیون دلار اتریوم به سرقت برود و توسعه‌دهندگان مجبور شوند برای برگشت دادن سرمایه‌ها، هارد فورک انجام دهند. که در نتیجه موجب به وجود آمدن اتریوم جدیدی شد و اتریوم قبلی اتریوم کلاسیک نام گرفت.

هزینه‌های اجرا

قراردادهای هوشمند بدون برنامه‌نویسی قابل انجام نیستند. بنابراین وجود یک برنامه‌نویس با تجربه، و پذیرش فناوری بلاکچین در ساختار داخلی شرکت برای اجرای یک قرارداد هوشمند ضروری است.

وضعیت قانونی نامطمئن

هنوز هیچ کشوری تاکنون به وضع قوانین برای قراردادهای هوشمند نپرداخته است. در نتیجه، این امکان وجود دارد که برخی کشورها به زودی یک سری مقررات در این زمینه تهیه کنند که این موجب تغییر وضعیت حقوقی این نوع قرارداد خواهد شد.

هزینه نوشتن کد

 قراردادهای هوشمند را نمی‌توان بدون برنامه‌نویسی و استفاده از الگوریتم‌های تورینگ پیاده کرد. لازم است حتما از یک یا چند برنامه‌نویس زبده برای نگارش این نوع قراردادها استفاده نمود. البته موضوع دیگری هم مطرح می‌شود. باید کمپانی‌های طرف قرارداد هر دو با تکنولوژی بلاکچین سازگار باشند.